ประวัติพระยาพิชัยดาบหัก ทหารเอกสมเด็กพระเจ้าตากสินมหาราช

ประวัติพระยาพิชัยดาบหัก ทหารเอกสมเด็กพระเจ้าตากสินมหาราช

พระยาพิชัยดาบหัก นามเดิม " จ้อย" เกิดเมื่อ พ.ศ. 2284 ณ บ้านห้วยคาเมืองพิชัย ในวัยเด็กบิดามารดานำไปฝากเรียนหนังสือที่วัดมหาธาตุ (วัดใหญ่) เมื่ออายุได้14 ปี เกิดชกต่อยกับลูกเจ้าเมืองพิชัย จนหนีออกมาจากวัดเปลี่ยนชื่อเป็น "ทองดี " ได้ฝึกฝนมวยไทยและฟันดาบจนมีฝีมือ

พ.ศ. 2305 เดินทางผจญภัยไปถึงเมืองตาก ขึ้นชกมวยในงานถือน้ำพิพัฒน์สัตยา ปราบครูมวยชื่อดังได้ จึงได้รับการชุบเลี้ยงจากพระเจ้าตาก แต่งตั้งให้เป้น "หลวงพิชัยอาษา"

พ.ศ. 2308 พม่ายกกองทัพมาดีกรุงศรีอยุธยา ถึงวันที่ 3 มกราคม พ.ศ. 2309 กรุงศรีอยุธยาใกล้แตก พระยาตากรวบรวมทหารตีทัพพม่าออกไปตั้งมั่นที่เมืองปราจีนบุรี หลวงพิชัยอาษาร่วมรบอย่างกล้าหาญ วันที่ 14 มิถุนายน

พ.ศ. 2310 พระยาตากยกทัพเข้าตีเมืองจันทบุรีได้ และสถาปนขึ้นเป็นกษัตริย์ วันที่ 6 พฤศจิกายน พ.ศ. 2310 หลวงพิชัยอาษา ร่วมทัพพระเจ้าตากสิน เข้าตีพม่าที่ค่ายโพธิ์สามต้น สุกี้แม่ทัพใหญ่ พม่ายอมจำนน กรุงศรีอยุธยาได้รับการกอบกู้เอกราช พระเจ้าตากสินย้ายเมืองหลวงไปตั้งที่กรุงธนบุรี

พ.ศ. 2311 พระเจ้าตากสินแต่งตั้งหลวงพิชัยอาษาเป็น "เจ้าหมื่นไวยวรนารถ" นายทหารเอกราชองครักษ์ ยกทัพไปตีเมืองพิมายซึ่งกรมหมื่นเทพพิพิธตั้งตัวเป็นกษัตริย์ครองเมืองอยู่ หลังชนะศึกได้รับการแต่งตั้งให้เป็น "พระยาสีหราชเดโช"

พ.ศ. 2312 พระยาสีหราชเดโชเป็นแม่ทัพหน้า ยกทัพไปตีเมืองนครศรีธรรมราช

พ.ศ. 2313 ทัพพระเจ้าตากสินเข้าตีและยึดเมืองพิษณุโลกและเมืองสวางคบุรีได้พระยาสีหราชเดโช ได้รับแต่งตั้งเป็น "พระยาพิชัย" เป็นผู้สำเร็จราชการครองเมืองพิชัย และได้รับพระราชทานเครื่องยศเสมอด้วยเจ้าพระยาสุรสีห์

พ.ศ. 2315 โปสุพลา แม่ทัพพม่า ซึ่งรักษาเมืองเชียงใหม่ ได้ยกทัพมาดีเมืองลับแล แล้วเลยมาตีเมืองพิชัย พระยาพิชัย นำทหารออกสู้รบป้องกันเมืองไว้ได้

พ.ศ. 2316 โปสุพลา ยกทัพมาตีเมืองพิชัยอีก พระยาพิชัยนำทหารออกสู้รบจนดาบหักไปข้างหนึ่ง ทหารพม่าแตกพ่าย ไปอีกครั้ง จากการรบครั้งนั้น จึงได้รับสมัญญาว่า "พระยาพิชัย ดาบหัก"

พ.ศ.2325 สิ้นแผ่นดินสมเด็จพระเจ้าตากสิน พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ได้ตั้งกรุงเทพฯ เป็น เมืองหลวง พระยาพิชัยดาบหักทูลขอถวายความกตัญญู ความจงรักภักดีและถายชีวิตเป็นราชพลี ตามพระบาทสมเด็จพระเจ้าตากสิน เมื่อวันที่ 7 เมษายน พ.ส. 2325

อนุสรณ์สถาน อนุสาวรีย์พระยาพิชัยดาบหัก ณ ศาลากลางจังหวัดอุตรดิตถ์

เพื่อระลึกถึงเกียรติในเรื่องความองอาจ กล้าหาญ รักชาติ และเสียสละของท่าน ชาวจังหวัดอุตรดิตถ์จึงได้พร้อมใจกันสร้างอนุสาวรีย์พระยาพิชัยดาบหักแห่งแรก เพื่อประดิษฐานหน้าศาลากลางจังหวัดอุตรดิตถ์ แล้วเสร็จในปี พ.ศ. 2513 ซึ่งต่อมาอนุสาวรีย์ดังกล่าวได้เป็นภาพจำตัวแทนบุคคลของพระยาพิชัยในวัฒนธรรมร่วมสมัย

โดยอนุสาวรีย์พระยาพิชัยดาบหัก หน้าศาลากลางจังหวัดอุตรดิตถ์ เกิดขึ้นจากความต้องการของประชาชนชาวจังหวัดอุตรดิตถ์มาช้านาน ต่อมาในสมัยนายเวทย์ นิจถาวร เป็นผู้ว่าราชการจังหวัด มีพ่อค้า ประชาชน ร่วมกันบริจาคทรัพย์เป็นทุนก่อสร้าง โดยไม่มีงบประมาณแผ่นดินของทางหน่วยงานราชการมาเกี่ยวข้อง ทุนทรัพย์ทั้งหมดเกิดจากกำลังศรัทธาของชาวจังหวัดอุตรดิตถ์ โดยมีพิธีอัญเชิญโกศดวงวิญญาณพระยาพิชัยดาบหัก (แทนอัฐิ) ตามโบราณประเพณี เมื่อวันที่ 10 มกราคม พ.ศ. 2510 มีพิธีวางแผ่นศิลาฤกษ์แท่นฐานอนุสาวรีย์พระยาพิชัยดาบหัก เมื่อวันที่ 8 สิงหาคม พ.ศ. 2511 โดยมี นายถวิล สุนทรศารทูล ปลัดกระทรวงมหาดไทย เป็นประธานพิธี

สำหรับองค์พระยาพิชัยดาบหักนั้น ปั้นโดยกรมศิลปากร โดยมีอาจารย์สนั่น ศิลากร เป็นประติมากร และเมื่อดำเนินการแล้วเสร็จได้มีพิธีเปิดอนุสาวรีย์พระยาพิชัยดาบหัก เมื่อวันที่ 20 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2512 ณ บริเวณหน้าศาลากลางจังหวัดอุตรดิตถ์ โดยมีนายพ่วง สุวรรณรัฐ ปลัดกระทรวงมหาดไทย เป็นประธานในพิธี

ในระหว่างวันที่ 7 - 13 มกราคม ของทุกปี จังหวัดอุตรดิตถ์ได้กำหนดให้มีการจัดงานเพื่อระลึกถึงวีรกรรมของท่าน ถือเป็นงานประจำปีของจังหวัดอุตรดิตถ์ เรียกชื่องานว่า "งานพระยาพิชัยดาบหักและงานกาชาด" โดยจังหวัดอุตรดิตถ์ ได้ถือเอาวันที่ 7 มกราคม ของทุกปี เป็นวันเปิดงานพระยาพิชัยดาบหักฯ โดยอ้างอิงตามพระราชพงศาวดาร ที่ระบุวันซึ่งพระยาพิชัยออกสู้รบกับกองทัพโปสุพลาจนดาบหักสองท่อนตามปฏิทินสุริยคติ

อนุสาวรีย์พระยาพิชัยดาบหัก ณ พิพิธภัณฑ์บ้านเกิดพระยาพิชัยดาบหัก อ.พิชัย

ในปี พ.ศ. 2545 ประชาชนได้ร่วมใจกันจัดสร้างอนุสาวรีย์พระยาพิชัยดาบหัก ปางนั่งครองเมือง ประดิษฐานด้านหน้าสถูปทรงปรางค์ ณ พิพิธภัณฑ์บ้านเกิดพระยาพิชัยดาบหัก แห่งเรียนรู้ประวัติศาสตร์ของอำเภอพิชัย ในหมู่ที่ 4 และหมู่ที่ 6 บ้านห้วยคา ตำบลในเมือง อำเภอพิชัย จังหวัดอุตรดิตถ์ เพื่อรำลึกถึงเมื่อครั้งที่ท่านได้เป็นผู้สำเร็จราชการครองเมืองพิชัยในสมัยธนบุรี นอกจากนี้ในวันที่ 7 เมษายน หน่วยงานราชการพร้อมทั้งประชาชนชาวพิชัยจะมีการจัดพิธีสักการะบวงสรวงดวงวิญญาณพระยาพิชัยดาบหัก เป็นประจำทุก ๆ ปี เพื่อรำลึกถึงวันที่พระยาพิชัยดาบหักถูกประหารชีวิตเมื่อครั้งสิ้นแผ่นดินพระเจ้าตากสินมหาราชอีกด้วย

คาถาบูชาท่านพ่อพระพระยาพิชัยดาบหัก

ตั้งนะโม 3 จบ นมัสการพ่อพระยาพิชัยดาบหัก

เอหิราช เอหิวิญญานัง ขอดวงวิญญาณในสรวงสวรรค์ ท่านพ่อพระยาพิชัยดาบหัก จงมาประสาทประสิทธิ์พระ

พรชัย ให้ศิษย์และลูกหลานทุกคน จงมีแต่ความสุข ความเจริญ มีโชคมีลาภ มีแต่ความสำเร็จ ปราศจากทุกข์โทษโพยพัย

ภยันตรายทั้งปวง เอหิมะมะ มามา มาเรโส ธายะประสิทธิ ภะวันตุเม

เครื่องบวงสรวง หรือถวายแก้บน